Land viði vaxið

Ég ólst upp við mikið flatlendi þar sem sjóndeildin var víð og órofin öðru en tignarlegum fjöllum sem virtist í samanburði við flatneskjuna bera við himininn. Þetta var tilkomumikil sýn og mikill kostur að geta séð hvort greiðfært væri yfir heiðina eða gengt á Heklutind. Það var samt ekki fyrr en ég fluttist til höfuðborgarinnar sem ég áttaði mig á hvílík forréttindi þetta voru; að komast út og geta rölt um mýrarnar þar sem ekkert nema stöku kelda hindraði fótfráan — við blöstu mjúkar mosavaxnar þúfurnar sem eins og flutu á dúandi yfirborðinu með tilheyrandi gutli, sýnin lengst yfir ómengaðan flóann, fjarlægur sjávarniðurinn og Hekla, Hekla, hinn fallni eldspúandi miðaldanna engill sínum geigvænlega og yfirþyrmandi geislabaug skartandi og í senn mikilfengleg drottning krýnd þessa heims fegurstu skýjakórónu.

Hin annars ágæta Reykjavík er hins vegar umkringd smærri krummaskuðum þannig er hinn fótfrái á erfitt um vik. Sé gengið í vesturátt birtist hið vindasama og illa þefjandi nes seltjarna; kópar í austurvogum og sé haldið lengra í austurátt, þar sem víkingar nefna kjörlendi útivistar, getur að líta rótskotið svæði og jarðrask af verstu gerð. Og verst vondra, hið fagurvaxna mosfell, nú klætt innfluttum gróðri.

Er Haraldur hinn hárfagri var sextán vetra gamall var Ísland viði vaxið á milli fjalls og fjöru, segir í Íslendingabók. Það skyldi þó ekki vera að þessi jarðrasksstefna sé rekin í umboði þessarar mjög svo vafasömu heimildar?* Í kennslubókum æskunnar er skógur sagður þekja um eða innan við 1% lands og sagt að fyrr á öldum hafi hér verið meira skóglendi en nú er. Þess er getið í sömu andrá og minnst er á ötullegt starf landgræðslu og skógræktar. Til samanburðar eru gefnar mun hærri tölur frá Noregi, Þýskalandi, o.s.frv.

Ísland er þekkt fyrir sitt hrjóstruga landslag. Hvað er það eiginlega sem rekur okkur til þess að flytja hingað inn erlent landslag? Er þetta e.t.v. enn einn þátturinn í alþjóðavæðingunni? Alþjóðleg mannmenning, alþjóðleg matarmenning, listmenning, bókmenning, alþjóðleg hugsun, alþjóðleg trúarbrögð — hví ekki alþjóðlega náttúru í stíl?

Drekkjum landinu í trjám.

Skyggjum á fjöllin okkar.

Heftum útbreiðslu málvillna.**


* Í handritum er aðgreining langra og stuttra sérhljóða mjög handahófskennd, svo viður gæti hér allt eins hafa verið víðir. Auk þess er Íslendingabók aðeins varðveitt í 17. aldar eftirriti séra Jóns Erlendssonar í Villingaholti „eftir mjög gamalli skinnbók“, þó að bókin muni hafa verið sett saman af Ara fróða Þorgilssyni um 1130 (Guðni Jónsson. 1946. Íslendinga sögur, fyrsta bindi. Landssaga og landnám. Formáli bls. XXVIII. Hrappseyjarprent h.f., Reykjavík.

** Þéttur skógur er talinn hefta málbreytingar hvað mest allra ytri áhrifaþátta, sbr. Helga Guðmundsson. 1977. Um ytri aðstæður íslenzkrar málþróunnar. [Einar G. Pétursson og Jónas Kristjánsson (ritstj.):] Sjötíu ritgerðir helgaðar Jakobi Benediktssyni 20. júlí 1977. Fyrri hluti, bls. 314-25. (SÁM Rit 12.) Reykjavík: Stofnun Árna Magnússonar á Íslandi.

Die Reinigung der isländischen Sprache

Eine neue Version mit Bilder! Klicken Sie hier --> [Der Sprachpurismus der isländischen Sprache]

1. Die Reinigung, 1500-1900
Sprachfaschismus ist länge im Island ein unverbrüchlicher Teil der nationalistischen Erweckung gewesen. Dieser Richtung war im 19. Jahrhundert sehr umfangreich. Eigentlich kann man auch manchmal den Sprachfaschismus in alten Quellen sehen. Z.B. sagte Arngrímur Jónsson („der gelerhte“) in seiner Schrift Crymogæa, dass es schlecht dem Deutschen und dem Dänischen zu nachahmen ist¹ (oder zu „affe“, von das Wort „Affe“, wie Arngrímur schrieb). Das war im 16. Jahrhundert. Guðbrandur Þorláksson Bischof hat einmal auch etwas ähnlich geschrieben, wann er die Bibel-Kompilierung vorbereitet hat. Er musste: „Donsku blandadar vtleggingar og brakad mal ad yferlesa, lagfæra og emendera“². Auf deutsch bedeutet das: Dänisch-vermischende Übersetzungen und gebrochene Sprache, und das musste er korrigieren und verbessern (aber das Wort er benutzt ‘emendera’ ist kein isländisches Wort!)

1.1 Die Reinigung, 1850-1950
Im 19. Jahrhundert wurde die „Reinigung“ der Sprache noch fanatischer. Zum Beispiel wurden einige schwache Verben, die einmal starke waren, wieder starke gemacht. Das Verb aka (eigentlich ‘fahren’) war im Präteritum im 19. Jahrhundert überhaupt „akaði“³ statt jetzt (und im Jahr 1200) „ók“. Warum aka oder fahren, aber nicht hjálpa oder helfen? Jetzt hjálpaði (eigentlich ‘hilftete’) nicht hjalp oder halp (’half’). Warum nicht die anderen alt-isländischen starken Verben?

Auch einigen Substantive-Gruppen wurden geändert. Der Name Egill war im Jahr 1900 im Dativ frá (oder von) Egli, aber mit der Schulpflicht im Jahr 1906 frá Agli, wie der berümte Egill Skallagrímsson sagte im Jahr 920. Der Name Heimir war im Jahr 1900 im Genitiv til (eig. ‘zu’) Heimirs, aber seit 1906 til Heimis, wie Egill Skallagrímsson sagte auch im Jahr 920. Wörter wie læknir (Arzt) und hirðir (Hirt) waren auch wie Heimir: (Nominativ, Mehrzahl) læknirar, (Dativ, Mehrzahl, bestimmt) hirðirnum, heute und bei Egill: læknar, hirðinum.⁴

1.2 Die Reinigung der Aussprache, ~1950
Die Grammatiker haben nicht nur die Morphologie verfälscht und gebrochen. Im Jahr 1946 bis 1947 gab es fast ein „blutiger“ theoretischer Krieg gegen Lautfehler (hljóðvilla) oder abhäutende/schindende Sprache (flámæli). Das war wenn man Wörter wie z.B. skyr (’Quark’) und sker (’Schäre’) gleich ausspricht. Dann sagte man nur sker.

Björn Guðfinnsson hat 10. November 1946 einen Vortrag abgehalten um die isländische Aussprache zu normalisieren (z.B. für die Schule, das Radio und das Theater, und später für allen Leute). Der Vorschlag Guðfinnssons:⁵

1) Keiner Lautfehler: man soll skyr und sker sagen, nicht nur [sker] (es gibt fast keiner Lautfehler mehr).

2) Eine hv-Aussprache: man soll hvalur, hvatning undhver sagen, statt kvalur, kvatning, kver.

3) Hartsprache: man soll tapa, láta, sækja sagen, nicht: taba, láda, sægja.

Meine Frage ist: Warum ist das nicht in Ordnung, dass es einige Dialekte gibt?

Der Lautfehler war allgemein im Ost-Island. Hv-Aussprache war allgemein im Ost-Island und auch im Sud-Island. Hartsprache findet man fast nur im Nord-Island. Trotz der Kraft und der Berühmtheit Guðfinnssons wurde dieser Vorschlag Gott sei Dank nicht ausgeführt. Björn Guðfinnsson ist im 1950⁶gestorben, nur 45 Jahre alt.

Jetzt sind die syntaktischen Dialekte das Problem. Die Grammatiker und die Lehrer sagen: „Es ist falsch „mér dreymir“ zu sagen! Man soll „mig dreymir“ sagen, Dummkopf!“ (Auf deutsch ist das eigentlich „mir träumt“ gegen „mich träumt“). Und was ist passiert? Jetzt haben wir einfach eine Hochsprache mit Akkusativ und eine Plattsprache mit Dative. Die Hochsprache muss man lernen!

Ich habe isländisch gelernt wie die Sprache wird gesprochen; nicht wie die Sprache soll gesprochen werden!

Endnoten

1 Svavar Sigmundsson. 1991. Íslenskt mál og almenn málfræði 12-13. Hreinsun íslenskunnar: S. 128.

2 Ibid: S. 129.

3 Richard Cleasby, Guðbrandur Vigfússon. 1874. An Icelandic-English Dictionary. Oxford: S. 10.

4 Jón Ólafsson. 1911. Móðurmáls-bókin, kenslubók. Reykjavík: S. 49-51.

5 Björn Guðfinnsson. 1947. Breytingar á framburði og stafsetningu. Reykjavík: S. 57-58.

6 Gemäß dem National-Register Islands 2005.

Export von isländischen Handschriften in dem 17. Jahrhundert

Man kann sagen, dass das Interesse an isländischen Handschriften mit den Büchern von Arngrímur Jónsson dem gelehrten (zum Beispiel Brevis Commentarius und Crymogæa) in dem letzten Jahrzehnt des 16. Jahrhunderts und dem ersten des 17. Jahrhunderts begann. Ausländer, spezifisch dänische und schwedische, erkannten die Unmenge Informationen die in diesen Schriften über ihre eigene Geschichte und Königsgeschlechter zu finden war. Es kam in Mode isländische Handschriften ausländischen Gelehrten als Geschenk zu senden.¹ In der Mitte des 17. Jahrhunderts sind zwei Männer besonders hervorzuheben in Bezug auf ihr Interesse für die nordische Antike, die Bischöfe Brynjólfur Sveinsson in Skálholt und Þorlákur Skúlason in Hólar. Þorlákur betrieb eine Druckerei auf seinem Bischofssitz und druckte und übersetzte viele theologische Schriften.² Brynjólfur war ein tüchtiger Handschriftensammler, er hat z.B. die Handschriften der Flateyjarbók (Gl. kgl. sml. 1005, fol.), eine Samlung von Erzählungen, und die Gesetzsamlung Grágás (Gl. kgl. sml. 1157, fol.), bekommen, die er dann beide auf Bitte des Königs nach Dänmark gesandt hat.³ Brynjólfur wollte eine Druckerei und wissenschaftliches Institut, wo alte Erzählungen auf Latein übersetzt wurden so das ausländische Wissenschaftler sie besser benutzen könnten und hat den König diesbezüglich im Jahre 1647 gebeten. Dieses Vorhaben wurde jedoch nicht ausgeführt unter Anderem wegen Protesten von Bischof Þorlákur Skúlason.⁴ Der König sandte Leute nach Island um Handschriften zu sammeln. Eine dieser war Þormóður Torfason der 1662 nach Island kam und einige bemerkenswerte Handschriften bekam. Im Jahre 1681 wurde Hannes Þorleifsson Antiquarius des Königs ernannt. Er sollte isländische Handschriften sammeln und auf Dänisch und Latein übersetzen. Im Jahre 1682 kam er nach Island um Bücher zu sammeln und fuhr dann zurück nach Kopenhagen, aber das Schiff ging unter.⁵ Der gröβte Handschriftensammler war jedoch Árni Magnússon. Er fuhr 1683 zum Studium nach Kopenhagen und bekam im nächsten Jahr Arbeit bei Thomas Bartholin.⁶ Bartholin wurde der Nachfolger von Hannes Þorleifsson als Antiquarius des Königs, aber brauchte einen Isländer um zu übersetzen.⁷ Bartholin sandte Árni nach Island 1685 um Bücher zu sammeln. Dieses war der Beginn seiner groβen Handschriftensammlung.⁸ Árni sammelte alle Bücher und lose Blätter die er auftreiben konnte, egal wie klein und unbedeutend sie waren, und bewahrte sie in Skálholt auf. Zu dieser Zeit herschte gerade ein Krieg zwischen Dänemark und Schweden aber nach Friedensschluβ 1720 lies er seine Sammlung nach Kopenhagen transportieren.⁹ Ein Teil dieser Sammlung verbrannte in dem Groβbrand in Kopenhagen im Oktober 1728. Árni Magnússon starb gut ein Jahr später, im Januar 1730.¹⁰

1Jón Helgason: Handritaspjall. Reykjavík 1958. S. 83.

2Páll Eggert Ólason: Íslenskar æviskrár, frá landnámstímum til ársloka 1940. V. Band, t-ö. Reykjavík 1952. S. 166-167.

3Einar Laxness: Íslandssaga. I. Band, a-h. Reykjavík 1995. S. 138.

4Jón Helgason: Handritaspjall, S. 84.

5Ibid, S. 85.

6Ibid, S. 91.

7Már Jónsson: Árni Magnússon, ævisaga. Reykjavík 1998. S. 29.

8Ibid, S. 41.

9Björn Þorsteinsson og Bergsteinn Jónsson: Íslandssaga til okkar daga. Reykjavík 1991. S. 231-232.

10Már Jónsson: Árni Magnússon, S. 329 und 339.

Tíðindi af austurvígstöðvunum

Kæru Lesnir, og aðrið kærir lesendur.
Ég hélt um stund að ég hefði drepið bloggið með þessu ljóðabulli um daginn. En svo virðist ekki vera.
Annars er kannski rétt að tíunda nokkuð héðan.
Við erum þrír í herbergi; ég, Ljosa nokkur og Díma nokkur. Þeir eru að læra hagfræði, einsog flestir á þessari vist. Ég er á þriðju hæð af níu. Húsið vel kynt, fimm manns um hvern vask og salerni. Eina eldavélarhellu höfum við í herberginu, en hellan er svo slöpp að það tekur 25 mínútur að hita lítra af vatni í katlinum.
Við lifum á grjónum og svörtu brauði með smjöri. Te er það eina sem við drekkum á daginn. Nema þegar við fáum okkur í glas. Þá er ekkert til sparað. Sérstaklega ef um er að ræða hinn tæra ljóma lífs. Þá skortir ekki síld, ljóst brauð, steiktar kjötbollur, steiktar kartöflur í teningum, niðursoðnar gúrkur og tómata.
Sökum uppruna míns og blóðskyldu kaupi ég stundum mjólk. En þar sem við höfum ekki ísskáp, þá er hún iðulega nokkuð örkekkjuð á morgnana. Eða þá að við höfum drukkið alla mjólkina í ölæði kvöldið áður.
Skólinn er byrjaður hjá mér. Milli kl. 10 og 14 erum við, þrír krakkar frá Perú og þrír Nígeríumenn í tímum að læra hvernig á að segja t.d. „Hann gekk fyrir vatnið og yfir brúna” eða „lína skerst í gegnum flöt, liggjandi á topphorni fjórhyrndar keilu.” Ó, afhverju fór ég ekki bara í tónlistarnám?
Um daginn fór ég í lúterska messu með perúskum kunningja mínum. Ég hélt að þetta væri venjuleg kirkja, en þarna mun þjóna norskur prestur, sem mig langaði að spjalla við, enda engir aðrir landar nærri.
En þetta var þá fanatískur söngvarasöfnuður. Í byrjun messu var ég spurður af sessunautu mínum einum hvort ég tryði á Guð. Ég hélt ég yrði ekki eldri. Ég vona að ég móðgi engan, en mér var skapi næst að segjast trúa á Trunt, Trunt og Tröllin í fjöllunum. En ég jánkaði bara.
Herbergisnautar mínir hafa verið í prófum þessa dagana. Þetta eru svipuð próf og þau sem eru eftir hverja önn í HÍ. En ekki úttauguðu þeir sig. Ekki gengu þeir um í kaffivímu. Þeir voru óhræddir við að fá sér í aðra tána kvöldið fyrir próf. Dæmigert var, að þeir sætu til tólf, og færu þá út. Eða þá að í herbergið kæmu stelpur af hæðinnni. Ef þeir færu út, þá kæmu þeir heim um sjö-leytið. Og þegar þeir vakna, labba þeir rakleitt í próf.
Sjálfur er ég orðinn þreyttur á að drekka. Ég er farinn að drekka á mína vísu, þ.e. sjaldnar, og sterkar. - Bjór fer bara illa með lifrina.
Í dag var ég í efnafræði, með þremur öðrum útlendingum, í aðalháskólanum. (Mæting í útlendingadeildinni sýnist mér vera á bilinu 20 – 60 % í hvern tíma.) Rússar eru svo nýtnir að í stað þess að skipta um húsgögn, mála þeir þau bara. Flestar skúffurnar í stofunni höfðu verið málaðar fastar.
Annars, þá er Arkangelsk ekki nærri því eins mikið Haarlem og Tver var. Hér þykir ekki tiltökumál að eiga farsíma og eyða 100 rúblum í að fara á klúbb. En í Tver þótti mönnum geðveiki líkast að fara á diskótek fyrir meira en 50 rúblur.
Svona er það nú hér.
Hvað er annars með Íslandið? Alveg er það makalaust, fylgi míns elskaða flokks, Framsóknarflokksins hefur hrapað niður í næstum ekki neitt. En annað var það ekki í bili.
Ykkar Flóamaður í Arkhangelsk - Palli

Öll dýrin í skóginum eiga að vera vinir og vinkonur

Ég hef áður minnst ögn á þá undarlegu málfarsstefnu íslenskra öfgahópa femínista að vilja setja jafnaðarmerki milli líffræðilegs kyns og málfræðilegs kyns; sé átt við konur skuli kvenkyn notað; sé átt við karla skuli karlkyn notað; sé átt við bæði kynin skuli hvorugkyn fleirtölu notað.

Fyrir skemmstu hélt Guðrún Þórhallsdóttir feiknarskemmtilegan fyrirlestur (á Rask-ráðstefnunni) um þetta málefni sem ég vildi helst geta birt hér í heild sinni, en það má nú víst ekki. Hún ræddi þónokkuð um endurskoðaða útgáfu af Nýja testamentinu, Vinkonur og vinir Jesú (takið eftir „forgangsröðinni“ á kynjunum), þar sem búið er að hnika til orðalagi þannig að það eigi sem oftast við bæði kynin. Því er þar skrifað: sæl eru fátæk í anda í stað sælir eru fátækir í anda.

Samkvæmt minni máltilfinningu - sem vel má vera að sé mótuð af hinu illa og kúgandi feðraveldi - er í fyrri setningunni (sæl eru fátæk í anda) aðeins og eingöngu átt við bæði karlkyn og kvenkyn, samsetningin verður að vera þannig að a.m.k. sé einn karl í hópi kvenna eða ein kona í hópi karla. Hin síðari setningin (sælir eru fátækir í anda) vísar hins vegar til hvers sem er, óháð líffræðilegu kyni. Vissulega er samt hægt að skilja þetta öðruvísi og ímynda sér að þessu sé eingöngu beint til karlmanna.

Hvað með setningar eins og:

það verða allir að vera með beltin spennt.

Hér er alveg ábyggilega ekki bara verið að tala um karlmenn; konur megi alveg vera lausar. Eða hvað gerist ef setningin er sett í hvorugkyn fleirtölu:

það verða öll að vera með beltin spennt.

Verða öll? Öll hver? Það hlýtur hverjum manni (má þetta?) að vera ljóst að karlkyn í svona setningum er hlutlaust. Alveg eins og kennari myndi spyrja nemendur sína:

vantar einhvern (eða einhverjum) blöð?

Og ávarpa þannig hópinn sem heild, þótt þetta sé karlkynsmynd orðsins einhver. Hvers vegna vilja öfgahópar femínista þessa aðgreiningu?

Hér eru fáein dæmi úr Vinum og vinkonum Jesú (tilvitnað eftir Guðrúnu Þórhallsdóttur „Mál beggja kynja“ - eða hvorugs?):

(1) Ekki bera menn ljós inn
→ Fólk ber ekki inn ljós (Mk. 4.21)

(2) Svo er Guðs ríki sem maður sái sæði í jörð
→ Svo er Guðs ríki sem manneskja sái sæði í jörð

(3) tveir menn í leiftrandi klæðum
→ tvær verur í leiftrandi klæðum

(4) illgjörðamenn → vont fólk
(5) auðmenn → auðugt fólk, hin ríku
(6) falsspámenn → þau sem bera fram falskan boðskap
(7) lærisveinar Jesú → vinkonur og vinir Jesú
(8) bræður → bræður og systur

(9) Sá sem trúir á mig mun lifa, þótt hann deyi.
→ Þau sem trúa á mig mun lifa, þótt þau deyi.

Það skelfilega er að prestar hafa látið segjast og eru farnir að nota þessar hörmulegu hvorugkynsmyndir þegar þeir ávarpa söfnuðinn. Jafnvel leiðrétta þeir sumir sig ef þeim „verður það á“ að nota karlkynið.

Hvað finnst fólki um þetta?

Heimildir:
Guðrún Þórhallsdóttir. 2005.„Mál beggja kynja“ - eða hvorugs?. 19. Rask-ráðstefnan Háskóla Íslands, 22. jan 2005. Óprentað.
Vinkonur og vinir Jesú. 1999. Kvennakirkjan (tilvitnað eftir óbirtum fyrirlestri GÞ)