Nokkur orð um „kyn“

Þó að „kyn“ hafi á undanförnum árum mátt þola slíka sundurtætandi skilgreiningarútreið af hálfu mistækra spekinga og spekúlanta að nú sé orðið vart nothæft lengur (nema þá í hið minnsta fimm undirgreinum, segja mér fróðir menn), vil ég nú samt gera það, eða birtingarmynd þess, að umtalsefni mínu.

Í nýrri útgáfu Biblíunnar, er kom út á dögunum, er stórt skref tekið í átt til þess sem nefnt er mál beggja kynja. Með því er leitast við að tákna ávarp til beggja kynja með greinilegum hætti í stað þeirrar aldagömlu málvenju að láta karlkyn vera hið hlutlausa kyn (allir í röð!). Sumum einstaklingum eða þjóðfélagshópum mun finnast slíkt orðalag útilokandi gagnvart kvenkyni, sem þeir telji karlkynið ekki ná yfir. Í biblíumáli hefur karlkyn fyrir bæði kynin verið sett, og svo hefur það verið óslitið frá fornu fari. Þetta kemur skýrt fram í Skipan Jóns biskups Sigurðssonar frá 1345:

„Ef finnz af liki kristins manz vti eins huers stadar oc se suo miog* vanadr likaminn at eigi siai getnadarlimina. huort karlmanz lik er edur konv. enn menn viti vist at sa edur su sem vti vard atti at kirkiu at liggia þa a yfir at syngia. Enn þat er eigi greint huort yfir konu skal syngia edur karlmanni. Enn þar sem ef er a huort er. truir eg karlmanz tegvndina þvi hier firir eiga at setiaz. þuiat hun er hueruitna j helgum ritningum firir huort tueggia sett.“ (Dipl. Isl. II, bls. 799, eftir hdr. AM 39 8vo frá um 1470).

Hér kemur fram að sé lík svo illa leikið að ekki megi greina hvort um karl eða konu ræðir, skuli sungið yfir líkinu sem væri það karlmaður, enda sé samkvæmt venju að karlkyn geti náð yfir bæði karl og konu. Þó er hér athyglisvert að ekki er vísað til málvenju heldur til Biblíunnar.

En sagði ekki Kristur sjálfur þegar honum var sagt að móðir hans og bræður stæðu úti og vildu finna hann: „Móðir mín og bræður eru þeir, sem heyra Guðs orð og breyta eftir því.“? Gamla þýðingin hljóðaði að minnsta kosti svo (Lúkas 8:21). Að vísu er þessi tiltekna notkun ögn annars eðlis, en er þessi skilningur ekki lykillinn að túlkun „frændsemisorðanna“ sem fara svona illa ofan í sumt fólk? Hér þarf varla málvenjunnar við. Mér finnst það eyðileggja stíl texta almennt að vera með eilíf innskot, málalengingar og varnagla, og síst til þess fallið að auka hrifmátt textans.

* 'o' er hér með lykkju uppúr sem örðugt er að tákna.