Depilhögg: minning þín lifir

Í flest þau skipti sem ég gerði tilraun til að nota semíkommu (depilhögg) í grunn- og framhaldsskóla, fékk ég athugasemd frá kennara um að:

- það væri vandasamt að nota semíkommu og því best að sleppa henni
- flestir væru hættir að nota semíkommu og því best að sleppa henni
- það væri snyrtilegra að nota punkt í stað semíkommu og því best að sleppa henni

Gott og vel; ég játaði mig sigraðan. Einhvern tíma síðar á skólagöngunni hlyti ég að læra að fara rétt með þetta glannalega tákn. Nei, reyndar ekki. Það skrítna við greinarmerkjasetningu er að enginn virðist geta útskýrt nákvæmlega hvenær á að skrifa kommu, hvenær punkt og hvenær semíkommu. Í nýlegri málfræðibókum sem ég hef komist í hefur þetta mál verið leyst einhvern veginn svona:

„erfitt er að gefa leiðbeiningar um rétta notkun á greinarmerkjum því til að skilja slíkt til hlítar þarf yfirgripsmikla kunnáttu í setningafræði“; sumir bæta við: „en glöggir nemendur ættu að átta sig á reglunum með því að taka vel eftir því hvernig hún er notuð hér með því að lesa textann gaumgæfilega.“

Þeim, hins vegar, sem vilja öðlast færni í þessari miklu list að skrifa semíkommu bendi ég á þessa tvo texta sem ég hef skrifað upp.

a) Valdimar Ásmundarson. 1887. Ritreglur. Akureyri:

Semikomma eða semikòlon [hálfdepill] (;), er skilur náskyldar samstæður. Við semikommu er staðið í lestri svo sem svarar hálfu andartaki.

(HFV: til samanburðar má geta þess að: [v]ið kommu er staðið í lestri svo sem svarar fjórðungi andartaks.)

b) Halldór Kr. Friðriksson. 1859. Íslenzkar rjettritunarreglur. Hið íslenzka bókmenntafjelag, Reykjavík:

Um depilhögg (;).
1. Þá skal depilhögg (;) [semíkólon] setja, er málsgrein er á enda, og á eptir kemur bein setning, er alls eigi er leidd af hinni fyrri, en er þó áframhald þess, sem frá er verið að segja, er nafn eða fornafn stendur í upphafi hennar, og verður þó opt vafasamt, hvort setja skuli depilhögg eða depil, og opt hvorttveggja jafnrjett; þannig t. a. m.: „Þetta voru orð hans; Ajant og báðir kallararnir . . . eru hjer til vitnis“. „Hann tók upp hinn fagra hlífskjöld; hann var gerður með miklum hagleik; um kring á honum voru tíu baugrendur af eiri, og tuttugu hvítar bólur af tini, og í miðjunni nöf af svörtu blástáli; á skildinum allt í kring var Gorgó,“ o. s. frv.

2. Þegar bein setning byrjar á sögn, og engu samtengingarorði er sleppt, t. a. m. þá, verður það optast rjettast, að hafa depilhögg á undan; þannig t. a. m.: „Þar stóð gyðjan upprjett, og kallaði bæði hátt og ógurlega; kom hún miklum þrótt í hjarta sjerhvers af Akkeum“. Þó má það stundum verða, að depil skuli setja.

3. Á undan því að verður og rjett að hafa depilhögg, nema því aðeins, að setningin standi í því nánara sambandi við hina undanfarandi; enda er þá lögð áherzla á því, og skal þá setja högg á eptir því; en að rjett sje, að setja depilhögg á undan því að, sjest ljóslega á því, að sleppa má því að, án þess þó að málið haggist að neinu, eða hugsunin verði önnur, en setningin, sem hefst á því að eða því, verður útskýring hins undanfarna, en eigi orsök þess; þannig t. a. m.: „Því næst færði hann sig í brynju þá, sem Kinýras hafði forðum gefið honum að gestgjöf; því (= því að) Kinýras hafði frjett til Kýpur þann mikla frama, að Akkear ætluðu að sigla á skipum til Trójuborgar, og gaf því konunginum brynjuna í vináttuskyni“.

4. Optast skal og depilhögg á undan, er eptirfarandi setning hefst á aptur á móti, þó (eigi: þótt), þrátt fyrir það, því næst, og öðrum fleirum þess konar orðum. Um en hefur áður verið talað.

[HFV: sjá um það 40. grein, athugasemd 4 bls. 240-241, t.d. hér].

Nú ætti enginn að velkjast lengur í vafa um hvernig á að fara með þetta skemmtilega tákn. Það lengi lifi!